Biuletyn Informacji PublicznejRozpoczęcie procesu osadniczego na większą skalę w rejonie dzisiejszej Bydgoszczy należy łączyć z akcją stałego umacniania tych terenów przez Mieszka I ijego następców. Jeden z niemieckich dziejopisów Erich Schmidt stwierdził, że Bydgoszcz była graniczną fortecą polską już za czasów pierwszych książąt piastowskich. Była ważnym punktem strategicznym, o który toczyły się zacięte boje między Polakami a plemionami nadmorskimi. Forteca zbudowana z potężnych bali drewnianych, otoczona zewsząd wodą przepływającej licznymi ramionami rzeki oraz wałem z gliny, tworzyła doskonałe miejsce obronne.
W rejonie dzisiejszych ulic Grodzkiej, Bernardyńskiej i Przy Zamczyskuwe wczesnym średniowieczu zakole i rozlewisko Brdy tworzyło piaszczystą wyspę. Tu właśnie na wzniesieniu powstał gród zajmujący ponad pół hektara powierzchni. Otaczał go masywny wał o podstawie szerokiej nawet na
Budowę warownego zamku z cegły należy datować na około 1347r. Z relacji Janka z Czarnkowa wynika, że zamek bydgoski zawdzięczał swe powstanie królowi Kazimierzowi Wielkiemu. Kazimierz Wielki wznosząc swe twierdze, dążył do zabezpieczenia nimi granic i głównych szlaków handlowo- komunikacyjnych państwa polskiego.
Pod koniec sierpnia 1409r. podczas wojny z Zakonem Krzyżackim polska załoga ( osłabiona, gdyż znaczna jej część wyruszyła pod Świecie , gdzie pochwyciła komtura Henryka von Plauen) oddała zamek w ręce wroga. Od 28 września do 6 października zamek oblegał wraz z wojskiem Władysław Jagiełło, a zdobywszy go przystąpił do naprawy murów i zabudowań zamkowych .Czas szturmu potwierdził wysoką wartość militarną twierdzy: strzegło jej zaledwie 42 zbrojnych. Zamek pełnił nie tylko funkcje militarne, ale także administracyjne i sądownicze, rezydowali tu starosta oraz sąd starościński, urząd grodzki i ich kancelarie. W pierwszej połowie XVII wieku zamek został gruntownie przebudowany przez Jerzego Ossolińskiego, starostę bydgoskiego w latach 1635-1650. Los warowni dopełnił się w czasie potopu. Po raz pierwszy oddziały szwedzkie zajęły go w sierpniu 1655r. W kwietniu odbiły go wojska Stefana Czarnieckiego, ale miesiąc później twierdza i miasto zostały ponownie zajęte przez Szwedów. W połowie października tego roku Bydgoszcz ponownie była wolna. Podczas toczonych walk zamek uległ prawie całkowitemu zniszczeniu. Minerzy na rozkaz króla Karola Gustawa wysadzili zamek w powietrze. Eksplozja ładunków wybuchowych dokończyła dzieło zniszczenia. Bydgoski zamek nie został już nigdy odbudowany.
W 1773 roku na rozkaz dowódcy miejscowego garnizonu pruskiego znaczna część murów i fundamentów została rozebrana, a materiał posłużył do budowy koszar pruskich. W XIX w. ruiny były dalej niszczone. Ostatni fragment murów rozebrano w 1895 roku. Zasypano również pozostałości fosy.
Nie posiadamy dokładnych opisów zamku z okresu średniowiecza. Wygląd warowni można poznać z późniejszych rysunków, rycin, planów. Terytorium należące do warowni znajdowało się na prawym brzegu Brdy. Od północy grunty zamkowe dochodziły do rzeki, na zachodzie były ograniczone przez miasto, od wschodu graniczyły z ogrodem i zabudowaniami klasztoru Bernardynów, natomiast południową ich granicę wyznaczała droga prowadząca od Bramy Kujawskiej w kierunku Inowrocławia i Torunia. Sam zamek zlokalizowany był na wyspie o szerokości ok. 171m w części południowej i ok.
Bydgoską warownię możemy zaliczyć do grupy zamków niesprzężonych z fortyfikacjami miejskimi. Oba kompleksy obronne niepołączone bezpośrednio z sobą i dodatkowo przedzielone fosą były całkowicie niezależne, choć ze względu na bliskość niewątpliwie wzajemnie uzupełniały się i wspierały. Niezależność zamku podkreślała również główna droga wjazdowa, która prowadziła nie z miasta, ale z położonego na południowy wschód terenu „podzamcza”.
opracowała: Agnieszka Kiernicka
Źródła:
Błażejewski K., Bydgoszcz odzyska swoją twierdzę, Ekspres Bydgoski, 27. 01. 2006
Grochowski R., Zamek bydgoski, www.wenecjaart.pl
Historia Bydgoszczy pod red. M. Biskupa, Warszawa – Poznań 1991
