Uczestnicy imprezy związanej z obchodami Światowego Dnia Serca Czworonożni przyjaciele w Klinice Onkologii  w Szpitalu Uniwersyteckim nr 1 Dogoterapia  na Oddziale Neurologii w Wojewódzkim Szpitalu Dziecięcym Uczniowie podczas zajęć szkolnych o charakterze terapeutycznym.

Artykuły / Referaty

powrót

Z dziejów bydgoskiego zamku - Agnieszka Kiernicka

 

Rozpoczęcie procesu osadniczego na większą skalę w rejonie dzisiejszej Bydgoszczy należy łączyć z akcją stałego umacniania tych terenów przez Mieszka I ijego następców. Jeden z niemieckich dziejopisów Erich Schmidt stwierdził, że Bydgoszcz była graniczną fortecą polską już za czasów pierwszych książąt piastowskich. Była ważnym punktem strategicznym, o który toczyły się zacięte boje między Polakami a plemionami nadmorskimi. Forteca zbudowana z potężnych bali drewnianych, otoczona zewsząd wodą przepływającej licznymi ramionami rzeki oraz wałem z gliny, tworzyła doskonałe miejsce obronne.

W rejonie dzisiejszych ulic Grodzkiej, Bernardyńskiej i Przy Zamczyskuwe wczesnym średniowieczu zakole i rozlewisko Brdy tworzyło piaszczystą wyspę. Tu właśnie na wzniesieniu powstał gród zajmujący ponad pół hektara powierzchni. Otaczał go masywny wał o podstawie szerokiej nawet na 10 metrów, wykonany z drewna umacnianego kamieniami. Wewnątrz znajdował się gród z budynkami mieszkalnymi, gospodarczymi i ulicami wyłożonymi drewnem. Była też przystań rzeczna. W czasie prac wykopaliskowych prowadzonych w tym roku przy ulicy Grodzkiej odsłonięto drewniano- kamienny wał otaczający stary gród, jego umocnienia, a także fragmenty budynków. Na podstawie badań ustalono, że wał pochodzi z lat 1037-38. Prawdopodobnie uległ zniszczeniu w czasie ataku plemion pomorskich, które zajęły również Nakło, Wieleń, Czarnków, Wyrzysk, Wyszogród i zapewne Bydgoszcz .Z czasem gród został odbudowany .Prace archeologów dostarczyłydowodów, iż już w początkach XI wieku w Bydgoszczy istniał gród. W kolejnych latach wykształciły się dwa człony aglomeracji osadniczej – gród i otwarta osada podgrodowa z kościołem św. Idziego. Przed rokiem 1252 istniała w Bydgoszczy komora celna i przeprawa przez Brdę. Pierwszą wzmiankę o kasztelanie bydgoskim – Suzzlaus de Budegac -zapisano w roku 1238. Zapewne rezydował o­n w bydgoskim grodzie.

Budowę warownego zamku z cegły należy datować na około 1347r. Z relacji Janka z Czarnkowa wynika, że zamek bydgoski zawdzięczał swe powstanie królowi Kazimierzowi Wielkiemu. Kazimierz Wielki wznosząc swe twierdze, dążył do zabezpieczenia nimi granic i głównych szlaków handlowo- komunikacyjnych państwa polskiego. 20 kilometrów od Bydgoszczy przebiegała granica polsko- krzyżacka, a przez miasto wiodła droga z krzyżackiego Pomorza w głąb państwa polskiego. Po śmierci monarchy w latach 1370- 1377 warownia była własnością królewskiego wnuka księcia słupsko- szczecińskiego Każka. Tu książę najczęściej przebywał i tutaj zmarł.

Pod koniec sierpnia 1409r. podczas wojny z Zakonem Krzyżackim polska załoga ( osłabiona, gdyż znaczna jej część wyruszyła pod Świecie , gdzie pochwyciła komtura Henryka von Plauen) oddała zamek w ręce wroga. Od 28 września do 6 października zamek oblegał wraz z wojskiem Władysław Jagiełło, a zdobywszy go przystąpił do naprawy murów i zabudowań zamkowych .Czas szturmu potwierdził wysoką wartość militarną twierdzy: strzegło jej zaledwie 42 zbrojnych. Zamek pełnił nie tylko funkcje militarne, ale także administracyjne i sądownicze, rezydowali tu starosta oraz sąd starościński, urząd grodzki i ich kancelarie. W pierwszej połowie XVII wieku zamek został gruntownie przebudowany przez Jerzego Ossolińskiego, starostę bydgoskiego w latach 1635-1650. Los warowni dopełnił się w czasie potopu. Po raz pierwszy oddziały szwedzkie zajęły go w sierpniu 1655r. W kwietniu odbiły go wojska Stefana Czarnieckiego, ale miesiąc później twierdza i miasto zostały ponownie zajęte przez Szwedów. W połowie października tego roku Bydgoszcz ponownie była wolna. Podczas toczonych walk zamek uległ prawie całkowitemu zniszczeniu. Minerzy na rozkaz króla Karola Gustawa wysadzili zamek w powietrze. Eksplozja ładunków wybuchowych dokończyła dzieło zniszczenia. Bydgoski zamek nie został już nigdy odbudowany.                 
W 1773 roku na rozkaz dowódcy miejscowego garnizonu pruskiego znaczna część murów i fundamentów została rozebrana, a materiał posłużył do budowy koszar pruskich. W XIX w. ruiny były dalej niszczone. Ostatni fragment murów rozebrano w 1895 roku. Zasypano również pozostałości fosy.

Nie posiadamy dokładnych opisów zamku z okresu średniowiecza. Wygląd warowni można poznać z późniejszych rysunków, rycin, planów. Terytorium należące do warowni znajdowało się na prawym brzegu Brdy. Od północy grunty zamkowe dochodziły do rzeki, na zachodzie były ograniczone przez miasto, od wschodu graniczyły z ogrodem i zabudowaniami klasztoru Bernardynów, natomiast południową ich granicę wyznaczała droga prowadząca od Bramy Kujawskiej w kierunku Inowrocławia i Torunia. Sam zamek zlokalizowany był na wyspie o szerokości ok. 171m w części południowej i ok. 250 m w części północnej. Wyspę od północy oblewały wody głównego koryta Brdy, natomiast od południa, wschodu i zachodu znajdowała się fosa zamkowa, będąca prawdopodobnie zaadaptowanym do tego celu starorzeczem. Pośrodku wyspy znajdowało się wzniesienie, na którego płaskim szczycie stał zamek. Warownia składała się z trzech prostopadłych skrzydeł mieszkalnych o szerokości około 13m. Był to masywny, zapewne trójkondygnacyjny murowany budynek, kryty dwuspadowym dachem z trójkątnymi szczytami. Skrzydła otaczały wewnętrzny dziedziniec o wymiarach około 35x14m, który od południowego- wschodu zamknięty był murem kurtynowym, zwieńczonym flankowanym krenelażem i nakrytym ochronnym daszkiem. Do przodu była wysunięta prostokątna wieża bramna o wymiarach około 11x10m.Całość fortyfikacji dopełniały trzy narożne wieże, dostawione do wschodniego, północnego i południowego narożnika twierdzy. Główny budynek zamkowy otoczony był dodatkowo pięciobocznym murem obwodowym. Całkowita jego długość wynosiła około 240m, natomiast szerokość około 1,5m.

Bydgoską warownię możemy zaliczyć do grupy zamków niesprzężonych z fortyfikacjami miejskimi. Oba kompleksy obronne niepołączone bezpośrednio z sobą i dodatkowo przedzielone fosą były całkowicie niezależne, choć ze względu na bliskość niewątpliwie wzajemnie uzupełniały się i wspierały. Niezależność zamku podkreślała również główna droga wjazdowa, która prowadziła nie z miasta, ale z położonego na południowy wschód terenu „podzamcza”.


                                                                                               
opracowała: Agnieszka Kiernicka


 

Źródła:

 

Błażejewski K., Bydgoszcz odzyska swoją twierdzę, Ekspres Bydgoski, 27. 01. 2006

Grochowski R., Zamek bydgoski, www.wenecjaart.pl

Historia Bydgoszczy pod red. M. Biskupa, Warszawa – Poznań 1991