Terapia negatywnych emocji u dzieci - Iwona Górczyńska

Każda sytuacja w domu, szkole, przedszkolu lub szpitalu jest dla dziecka wielką różnorodnością zachowań, reakcji, myśli, postaw i przeżyć. Dzieci uczą się zachowań negatywnych poprzez naśladownictwo i testowanie tzn. na ile mogą sobie pozwolić w zależności od naszej reakcji. Agresja jest zjawiskiem bardzo powszechnym. Obserwowane wokół zachowania o charakterze agresywnym sprawiają wrażenie integralnie związanych z funkcjonowaniem człowieka. Obserwując różne formy agresji, zamiast zastanawiania się, co mogło być przyczyną takich zachowań, koncentrujemy się na samym akcie agresji. Dokonujemy oceny zachowania, wymieniamy karę, która chwilowo tłumi agresję, ale jej nie eliminuje.

Czym jest agresja?

Agresja (łac. aggressjo – napad) , w psychologii działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u osobnika niezadowolenie lub gniew.

Celem agresji jest wyrządzenie szkody przedmiotom agresji.

Często agresja jest odpowiedzią na E frustrację.

O zachowaniu agresywnym mówimy, gdy następuje sytuacja agresji:

- naruszenie granic drugiej osoby wbrew jej woli – każdy ma prawo do nietykalności, godności osobistej

- intencja skrzywdzenia, wykorzystania przewagi wynikającej z osłabienia zdolności do obrony drugiej osoby

- wyrządzenie szkody materialnej

- wykorzystanie przewagi

Agresja:

- fizyczna - w stosunku do osób wyraża się w biciu i znęcaniu, popychaniu, wymuszaniu pieniędzy, zamykaniu w pomieszczeniach, niszczeniu przedmiotów, kopaniu, pluciu;

- słowna – wymyślanie lub wyśmiewanie się, przezywanie, grożenie, plotkowanie, ośmieszanie, szantażowanie, obrażanie,

- bez użycia słów i kontaktu fizycznego – wrogie gesty, miny, izolowanie, odrzucanie, manipulowanie związkami przyjaźni, prowokacja

- przeniesiona - jest agresją skierowaną na osoby lub przedmioty nie będące przyczyną agresji.

Zachowanie agresywne dzieci bywa niekiedy wywołane przez nieodpowiedni stosunek wychowawczy do nich, polegający na braku życzliwości i szacunku, zbytniej surowości i nadużywaniu kar, oraz nie zapewnienie podstawowych potrzeb psychologicznych.

Podstawowe potrzeby psychologiczne:

- akceptacji, bezpieczeństwa, tożsamości, miłości

- realizacja ważnych celów rozwojowych

- radzenie sobie z przeżywaniem trudności

Ludzie uczą się zachowań agresywnych bądź przez własne , bezpośrednie doświadczenie, bądź przez naśladownictwo.

 Jakie są inne przyczyny prowadzące do rozwijania się agresji wśród dzieci?

Przyczyny psychologiczne:

- frustracja wynikająca z braku dobrego kontaktu z dorosłymi lub agresja z ich strony,

- niskie poczucie wartości połączone z dużą ilością komunikatów negatywnych,

- modelowanie zachowań agresywnych w mediach, subkulturach, rodzinach,

- brak jasnych i przestrzeganych reguł życia szkolnego

- mała umiejętność radzenia sobie zprzeżywaniem silnych i negatywnych uczuć, a zwłaszcza złości,

- brak umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych.

Przyczyny pedagogiczne:

- zbyt rzadko wykorzystywana umiejętność konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych przez nauczyciela,

- niewłaściwe sposoby komunikowania się z uczniami powodujące ich agresję ( poniżanie, krytykowanie, wyśmiewanie lub nie zauważanie osiągnięć ucznia)

- nieumiejętność radzenia sobie z przeżywaniem silnych i trudnych uczuć (także wynikających z kontaktu z uczniami),

- nieskuteczne rozładowywanie napięć podczas lekcji( nastawienie na szybki skutek, bez uwzględniania przyczyni warunków).

Formy agresji według Bassa i Durkee

- Atak – użycie siły przeciwko innym

- Agresja pośrednia – to agresja skierowana na dana osobę drogą okrężną, np. plotki, bicie w stół...

- Skłonność do irytacji – to przejawianie przykrych emocji za najmniejszym podrażnieniem, np. drażliwość, zrzędliwość,, szorstkość, grubiańskość...

- Negatywizm – zachowanie opozycyjne, skierowane przeciwko autorytetowi władzy, które może się nasilać od biernego sprzeciwu, aż do aktywnej walki.

- Urazy – to zazdrość, nienawiść do otoczenia , rozgoryczenie , gniew na cały świat za rzeczywiste lub wymyślone krzywdy

- Podejrzliwość – to niedowierzania i ostrożność względem ludzi, aż do przekonania, że inni czynią nam krzywdę lub ją planują

- Agresja słowna – to wyrażenie przykrych emocji zarówno formą, jak i treścią wypowiedzi słownych. Dzieci wzrastające w rodzinach, w których występowała przemoc wykazują skłonności do zachowań agresywnych w dorosłym życiu.

Jak rozmawiać z rodzicami dzieci agresywnych?

- Przekazać informację.

- Nie oskarżać rodziców, ale wysłuchać, co mają do powiedzenia.

- Pozyskać rodziców do współpracy.

- Wskazać kierunek pomocy.

Sposoby reagowania na doraźne sytuacje:

FUO

- Fakty (omówienie incydentu agresji)

- Ustosunkowanie (nie podoba mi się to)

- Oczekiwanie (oczekuję, że nie powtórzy się to)

Zabawy i gry przeciwko agresji pozwalają:

- dostrzec agresywne uczucia i wyrazić je, rozpoznać przyczyny wściekłości i agresji,

- uczyć się lepiej rozumieć siebie samych i innych ludzi, opanować oraz przezwyciężyć złość i agresję,

- budować poczucie własnej wartości i silnej osobowości,

- nawiązywać kontakty nieagresywne,

- pokojowo rozwiązywać konflikty.

Warunkiem udanej gry jest stworzenie klimatu zaufania w grupie.

O zachowaniu asertywnym

Działania dorosłych względem dziecka często są odruchowe, impulsywne, rzadko przemyślane. Zdarza się, że jesteśmy niezadowoleni z tego, co zrobiliśmy. Analizujemy swoje zachowanie w stosunku do dziecka i żałujemy, że nie postąpiliśmy inaczej. Mimo wielu różnorodnych doświadczeń brakuje nam wszystkim umiejętności, którą jest asertywność.

Jest o­na sztuką otwartego wyrażania swoich myśli, uczuć przekonań, bez lekceważenia uczuć i poglądów innych. Szczególnie wobec małego dziecka odczuwamy ogromną trudność w zastosowaniu umiejętności asertywnych.

Jest to ogromnie cenna umiejętność, gdyż pozwala w pełni wyrażać siebie

w kontakcie z innymi, być sobą w różnych sytuacjach naszego życia.

Uczenie się asertywności oznacza uczenie się prostych, obserwowalnych zachowań i wykorzystanie ich w stosunkach międzyludzkich. Dziecko najczęściej powtarza zachowania zaobserwowane w najbliższym otoczeniu. Często zachowuje się agresywnie lub ulegle. W zachowaniu agresywnym respektuje własne prawa lekceważąc jednocześnie prawa innych.

Dziecko uległe rezygnuje często z własnych dążeń, pragnień i potrzeb na rzecz interesu innych osób. Dziecko asertywne swobodnie ujawnia innym siebie, wyraża otwarcie swoje myśli, uczucia, pragnienia. Ważne jest, aby dorośli potrafili odpowiednio pielęgnować i wzmacniać naturalną dla dziecka zdolność do „kochania siebie”. Wyrażając swoje opinie, oceniają postępowanie dziecka wzmacniając lub osłabiając poczucie własnej wartości. Dziecko o obniżonym poczuciu własnej wartości nie wierzy w swoje możliwości i w sytuacjach trudnych reaguje lękiem i napięciem, co dodatkowo obniża efekty jego działania.

Prawa asertywne

1. Prawo domagania się tego, czego chcemy ( wraz ze zrozumieniem, że partner/ Partnerka ma prawo powiedzieć nie)

2. Prawo do własnego zdania, uczuć i emocji i do odpowiedniego ich wyrażania

3. Prawo do wypowiadania opinii, które nie mają logicznej podstawy i których nie musimy uzasadniać (np. intuicyjne myśli i uwagi)

4. Prawo do podejmowania własnych decyzji i radzenia sobie z ich skutkami

5. Prawo do dokonywania wyboru, czy chcemy być zaangażowani w czyjeś problemy

6. Prawo nie wiedzieć i nie rozumieć czegokolwiek

7. Prawo do popełniania błędów

8. Prawo do odnoszenia sukcesów

9. Prawo do zmiany zdania

10. Prawo do prywatności

11. Prawo do bycia w samotności i niezależności

12. Prawo do zmieniania się i bycia asertywnym

 Współpraca z rodzicami

W terapii negatywnych emocji bardzo ważna jest współpraca z rodzicami, polegająca na:

1. Włączanie rodziców w terapię dziecka. Mimo obserwowanych sukcesów dziecka w grupie, idą o­ne w niwecz z powodu niekorzystnych wpływów środowiska.

2. Proponowanie rodzicom pomocy – nie wystarczy sama rozmowa. Rodzice którzy mają niepowodzenia w wychowaniu dzieci są bardzo niepewni siebie i zabraniają osobom z zewnątrz wtrącania się w ich problemy. Często twierdzą, że problemy w domu nie występują.

3. Wcześniejsze przećwiczenie trudnej rozmowy z koleżanką. Dla rodzica informacja o istniejących problemach jest ogromny, zagrożeniem dla poczucia jego własnej wartości.

4. W przebiegu rozmowy nie zwalniam się od odpowiedzialności za to dziecko, ale rozmową chce mu pomóc. Tworzy c atmosferę zaufania bez względu na to czy rodzic zaczyna rozmowę, czy my.

5. Zadbać o właściwe warunki rozmowy

6. Dobrze wychodzić z założenia, iż celem rozmowy jest znalezienie nowych sposobów, metod postępowania.

7. Stosowanie parafrazy i komunikatu „Ja”, który nikogo nie obraza, a nastawia na współpracę (Gordon – „Wychowanie bez porażek”)

8. Nazywania uczucia

9. Opis sytuacji

10.Skutek

Przykład: - Cieszę się, że mogę z Panią porozmawiać....

- Jak dobrze, że Panią widzę!

- „Bardzo się zdenerwowałam na Jacka, który zrzucił koledze okulary i mocnogo uderzył, w ogóle miał trudny dzień dzisiaj, był bardzo pobudzony, w efekcie dzieci nie mogły spokojnie się bawić”

- Zastanawiam się, co mogło być przyczyną takiego zachowania dziecka?

- Obserwuję, że od jakiegoś czasu sytuacja się powtarza...

11. Uczucia muszą być nazywane adekwatnie do przeżywanej przez nas sytuacji

12. Udział rodziców (babci ) w zajęciach terapeutycznych

13. Pedagogizacja rodziców –stosowanie krótkich pogadanek po zajęciach otwartych

14. Zachęcanie do współpracy z Poradnią

15. Optymizm pedagogiczny – cieszę się sukcesem dziecka

16. Spotkania integracyjne dla rodziców i dzieci mojej grupy

17. Stosowanie metod aktywizujących i twórczych w pracy z dorosłymi

18. Informowanie rodzicówo trudnych sprawach osobiście , a nie przez koleżankę lub osoby trzecie, np. babcia.

Opracowała na podstawie warsztatów „Terapia negatywnych emocji ” oraz szkolenia z cyklu: „Znaczenie postawy nauczyciela w zapobieganiu agresji i przemocy dzieci w młodszym wieku szkolnym” Iwona Górczyńska.