Poznawanie poprzez zmysły to zdolność do odbioru specyficznych bodźców środowiska, analizy i przekształcania ich w energię procesu nerwowego. Narządy zmysłów składają się z właściwych elementów odbiorczych  oraz aparatu pomocniczego, którego rola polega na ukształtowaniu bodźca, działającego na receptory. Dziecko poprzez działanie i bezpośrednie poznanie rozwija nie tylko swoje zmysły ale także zdolności do postrzegania otoczenia. Właśnie w czasie eksperymentowania z różnego rodzaju tworzywami naturalnymi czy sztucznymi budzi się u małych odkrywców radość i wyzwala ciekawość poznawcza. Rozwija się także rzeczowa wiedza.
Jednym z pierwszych etapów uczenia się dziecka jest poziom zmysłowy, który obejmuje następujące obszary: dotyk, smak, węch, wzrok i słuch. Rozwijanie tych zmysłów pozwala na selekcję i interpretację informacji oraz stworzenie w swoim umyśle wiarygodnego obrazu poznawanego przedmiotu.
Pobudzanie i uaktywnianie zmysłów ma na celu przygotowanie dzieci do wejścia w kolejny etap rozwoju psychoruchowego. Chcąc wzbogacać świat wyobrażeń naszych pociech możemy podejmować inicjatywę do zabaw polisensorycznych we własnym zakresie, nie czekając na specjalistę i wykorzystywać nadarzające się okazje.
Dotyk,to zdolność odczuwania działania bodźców mechanicznych na skórę i niektóre błony śluzowe. Receptory dotyku rozmieszczone są na opuszkach palców, w skórze warg oraz na koniuszku języka.
W literaturze specjalistycznej  zamieszczonej pod artykułem znaleźć można całą gamę ćwiczeń, zmierzającą do rozpoznawania struktur powierzchniowych,  zabaw w tworzywie naturalnym i sztucznym, zabaw wykorzystujących bezpośrednie relacje z drugim człowiekiem. Popularne ćwiczenia, które możemy inicjować z dzieckiem w domu to: dotykanie różnych powierzchni, porównywanie ich, określanie wrażeń dotykowych, manipulowanie rękoma  np. w makaronie, grochu , fasoli czy ryżu.
W przypadku dzieci wymagających wsparcia w rozwoju polecam zabawy w ugotowanym kisielu, z masą solną itp. Intuicja i wyobraźnia podpowiedzą nam, jak można wykorzystać w codziennych zajęciach z dzieckiem tworzywa naturalne -szyszki, muszelki, gałązki, liście, piach, wodę. Za najbardziej lubianą uznaje się zabawę pt.: Czarodziejski woreczek. Dziecko wkłada rękę do worka i losuje w ciemno jeden przedmiot, po czym rozpoznaje go i określa, nie angażując wzroku. Wieloletnia praktyka wskazuje, że dzieci zawsze są bardzo zainteresowane, jaką niespodziankę wyciągną z woreczka?
Kolejnym ważnym zmysłem u człowieka jest smak czyli nasza zdolność do oceny przyjmowanych pokarmów na podstawie ich właściwości chemicznych. Poprzez receptory smakowe dziecko potrafi rozróżnić 4 podstawowe smaki: słodki, gorzki, słony i kwaśny.
Dobrym ćwiczeniem jest smakowanie soli, miodu, cukru, cytryny, ogórka kiszonego i innych zdecydowanych smaków.
Węch jako zmysł powonienia umożliwia odbieranie informacji o niektórych substancjach lotnych, znajdujących się w powietrzu lub w wodzie. Pobudzenie narządu węchu powoduje wrażenia zwane zapachem. Dostarczając dziecku różnych doznań smakowych i zapachowych rozszerzamy i wzbogacamy zakres jego doświadczeń. Możemy w warunkach domowych próbować określać smak, wyszukiwać przedmioty o takich samych walorach smakowych, rozpoznawać zapachy  produktów naturalnych : owoce, warzywa, igliwie sosnowe, kwiaty, perfumy, olejki spożywcze.
W każdym przypadku pamiętajmy o bezpieczeństwie. Nie stosujemy substancji silnych, działających odpychająco.
Wzrok i słuch to kolejne dwa zmysły ważne dla funkcjonowania człowieka na każdym etapie rozwoju. Percepcja wzrokowa to  inaczej zdolność do rozpoznawania różnicowania bodźców wzrokowych i umiejętności ich interpretowania. Dla bliższego zrozumienia : fizyczne promienie świetlne oraz fale dźwiękowe przekazują informacje regulacyjne takie, które mogą zastąpić receptory dotykowe ( widzę gotującą się wodę i już jej nie dotykam). Takiej możliwości pozbawione są np. osoby niewidome.
Poznawanie świata drogą wzrokową jest więc procesem złożonym i wielowymiarowym. Składa się z widzenia centralnego, widzenia odległości , widzenia zmierzchowego, kontrastu, barw.
Dzięki widzeniu poznajemy nie tylko kształty, ale też ruch i wielkość przedmiotów a co za tym idzie musimy nauczyć  dziecko kontroli ruchów nad przedmiotami i jakże ważnej koordynacji ręki i oka. Stąd polecane ćwiczenia : w zakresie manipulowania i dotykania przedmiotu, ściskania, otwierania, nakładania oraz ćwiczenia rozwijające percepcję wzrokową i koordynację wzrokowo-ruchową. Tutaj możemy wybierać zabawy i ćwiczenia takie jak: wskazywanie osób z najbliższego otoczenia, wyciąganie ręki po wskazany przedmiot, branie, wkładanie określonego przedmiotu do pudełka, układanie klocków, porządkowanie zabawek według jednej wybranej cechy ( układanie wcale nie musi być karą dla dziecka lecz dobrą zabawą). Możemy z dzieckiem układać puzzle, odszukiwać dane elementy na ilustracjach, układać szlaczki przyrodnicze według wzoru, składać zabawki konstrukcyjne, rysować, malować, odwzorowywać kształty i wiele innych.
Słuch to zdolność do odbioru dźwięków. Odbiór słyszanych dźwięków jest możliwy dzięki analizatorowi słuchowemu, który składa się z ucha, drogi słuchowej, korowej części analizatora i nerwów odśrodkowych przekazujących impulsy do mózgu.
Spośród zabaw angażujących zmysł słuchu  możemy stosować ćwiczenia mające na celu stymulowanie percepcji słuchowej np. ćwiczenia wrażliwości słuchowej ( dźwięki naturalne i pochodzące z otoczenia) oraz ćwiczenia wstępne rozwoju mowy. W domu możemy starać się zachęcać dziecko do wysłuchiwania i rozpoznawania dźwięków z otoczenia : sygnały pojazdów, głosy zwierząt, głosy z urządzeń gospodarstwa domowego, rozpoznawać wytwarzane dźwięki ( uderzanie łyżeczką w szklankę, dwoma klockami o siebie, darcie papieru, lanie wody, rozpoznawanie głosu i źródła dźwięków), bawić się instrumentami perkusyjnymi czy wreszcie słuchać muzyki relaksacyjnej lub innej.
Ze słuchem nierozerwalnie wiąże się mowa. Wszystkie ćwiczenia opisano szerzej w Programie psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami w rozwoju autorstwa A. Franczyk i K. Krajewskiej.
Nawiązując do tematu powyższego artykułu pamiętajmy o tym, jak ważną zasadą jest polisensoryczne uczenie dziecka. Dzięki temu może ono poznawać przedmioty i zjawiska otaczającego je świata w sposób bezpośredni i przystępny. Praktyka w pracy pedagoga wskazuje na wiele korzyści , wynikających z uczestniczenia dzieci w zabawach polisensorycznych. Są to  nie tylko informacje o rzeczywistości ale też wzbogacenie wrażeń zmysłowych, przełamywane oporu do manipulowania różnym tworzywem, nabywanie sprawności manualnych, lepsza koordynacja wzrokowo -słuchowo-ruchowa i rozbudzanie wyobraźni.
mgr Joanna Michalak
W artykule wykorzystano informacje z następujących źródeł:
1.    Elisabeth Wagner: „Patrzeć - słyszeć - czuć - Zabawy rozwijające zmysły”, Wyd. Jedność, Kielce 2004.
2.    Anna Franczyk, Katarzyna Krajewska: „Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju”, Impuls, Kraków 2005.
3.    Red. Jacek Kielin: „Rozwój daje radość…”, GWP,Gdańsk 2000.
4.    Red. Władysław Dykcik: „Pedagogika Specjalna”, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2002
5.    Opracowania i doświadczenia własne.