Edukacja ekologiczna - Iwona Górczyńska

Ekologia to:

1. Dziedzina biologii badająca wzajemne stosunki między organizmami, a otaczającym światem.

2 Nauka, która zajmuje się badaniem wzajemnych zależności między organizmami lub ich zespołami, a środowiskiem.

3. Oznacza ciebie i świat, w którym przeżywasz; twe środowisko ludzkie, twój sposób życia.

Brytyjska Partia Ekologiczna

Postawy proekologiczne

W każdej postawie można wyróżnić 3 podstawowe grupy składników: wiedzę, stany emocjonalne i umiejętności.

Postawy proekologiczne:

- Wrażliwość na środowisko przyrodnicze

- Dążność do kontaktu z nieskażonym środowiskiem

- Odpowiedzialność za środowisko życia własnego i innych

- Szacunek wobec przyrody

Rozwijając dyspozycje do racjonalnego korzystania z przyrody należy tak organizować działalność dziecka, aby o­no:

- rozumiało, że to wszystko, co człowiekowi jest niezbędne do życia czerpie z przyrody (surowce do bezpośredniego i pośredniego, tj. po ich przeróbce, spożycia
pochodzą z przyrody);

- wiedziało, że wiele tych surowców jest nieodnawialnych (np. złoża węgla, rudy żelaza) i dlatego należy je szczególnie oszczędzać;

- zdawało sobie sprawę, że człowiek nadmiernie zanieczyszcza przyrodę, dlatego należy ograniczyć ten proces, a najlepiej zapobiec mu;

- umiało korzystać z przyrody i dóbr materialnych w trakcie zabawy i uczenia się, w pracy i odpoczynku — racjonalnie, oszczędnie i bez szkód w środowisku;

- było wrażliwe na zanieczyszczenie swojego i innych (najbliż­szych) środowisk życia i działalności;

- potrafiło wykonywać najprostsze prace związane z uprawą i pielęgnowaniem znanych roślin (ozdobnych i warzywnych), a także miało opiekuńczy stosunek do
organizmów żywych i niektórych obiektów nieożywionych.

Metody edukacji ekologicznej

Jest wiele metod edukacji ekologicznej, jednak w naszych roz­ważaniach ograniczymy się tylko do metody obserwacji i doświad­czenia.

Obserwacja

Rodzaje obserwacji:

Poznanie za pomocą obserwacji może być bezpośrednie polegające na bezpośrednim kontakcie obserwatora z przedmiotem obserwacji, albo pośrednie, gdy podczas obserwacji wykorzystywane są obiekty utrwalone w formie preparatów mokrych lub suchych, albo ich obrazów wizualnych (fotograficznych) lub audiowizualnych (fonograficznych).

Ze względu na czas trwania obserwacji obiektów i zjawisk przyrodniczych, wyróżniamy obserwacje krótkotrwałe (np. obserwacje cech nasienia) i obserwacje długotrwałe (np. kiełkowanie nasienia w różnych warunkach).

Fazy obserwacji:

1.Określenie celu obserwacji – co zamierzamy obserwować?

2.Określenie sposobu obserwacji – wybranie lub opracowanie instrukcji tekstowej lub obrazowej.

3.Właściwy przebieg czynności obserwacyjnych.

4.Rejestrowanie wyników spostrzeżeń jakościowych i ilościowych.

5.Ustalanie wyników.

6.Interpretowanie wyników i formułowanie wniosków.

Doświadczenia

Drugą najbardziej skuteczną, a stąd zasługującą na szczególne stosowanie, jest metoda doświadczenia realizowana w postaci pokazu (demonstracji) lub samodzielnych czynności jednostkowych albo ze­społowych dzieci w warunkach naturalnych, np. w ogrodzie, sadzie, alejce lub zbliżonych do nich — tj. w dydaktycznym kąciku przyrody.

Rodzaje doświadczeń:

-doświadczenie pokaz

-doświadczenie samodzielnie wykonywane przez dzieci

-doświadczenia jakościowe (ustalanie cech jakościowych badanego zjawiska)

-doświadczenia ilościowe (dokonywanie pomiarów)

Podstawowe formy edukacji ekologicznej

• spacery i wycieczki do najbliższych biocenoz i obiektów przyrody żywej i nieożywionej;
• samoobsługa dzieci;
• wykonywanie prac na rzecz innych, mogą o­ne mieć charakter doraźny lub systematyczny, np. organizowanie akcji zbiórki makulatury, oczyszczanie alejki w parku, albo systematycz­nej opieki nad wybranym trawnikiem, kwietnikiem itp. w pobliżu domu, szkoły;
• praktyczne zajęcia wytwórcze, których rezultatem są wytwory (zabawki, sprzęt itp.) wykonane z odpadków użytkowych i materiałów przyrodniczych;
• praktyczna opieka nad zwierzętami, np. dokarmianie ptaków, ssaków;
• zajęcia praktycznego pielęgnowania roślin w domu, sali szkolnej, w dydaktycznym kąciku przyrodniczym i ogrodzie oraz zwierząt domowych i ewentualnie gospodarskich.
  
  

CELE SZCZEGÓŁOWE

ODPADY

Uczeń:

• Rozumie potrzebę segregowana śmieci
• Segreguje śmieci i zachęca do tego innych
• Dostrzega niebezpieczeństwo skutków zaśmiecania środowiska na małą i dużą skalę
• Zna symbole związane z recyklingiem spotykane na opakowaniach różnych produktów
• Bierze udział w akcjach zbiórki makulatury, puszek itd.

KRAJOBRAZ

Uczeń:

• Dostrzega piękno krajobrazu.
• Dostrzega drobne elementy krajobrazu.
• Na skalę swojego środowiska dba o najbliższe otoczenie.
• Zachęca innych do dbania o swoje otoczenie.
• Słyszy odgłosy przyrody i odróżnia je od odgłosów cywilizacji.
• Zareklamuje walory swojej miejscowości i jej najbliższych okolic.
• Utworzy mapę miejsc godnych zobaczenia w pobliżu swojej miejscowości.
• Bierze udział w wycieczkach krajoznawczych.
• Zachęca innych do czynnego wypoczynku z dala od miasta.
• Umiejętnie posługuje się lupą lub lornetką w celu obserwacji przyrody.

ROŚLINY

Uczeń:

• Dostrzega bogactwo świata roślin
• Rozpoznaje drzewa na podstawie pokroju, liści, kwiatów i owoców
• Zna właściwości lecznicze niektórych roślin
• Wie do czego wykorzystuje się drewno drzew
• Rozumie znaczenie roślin dla organizmów żywych
• Dostrzega co człowiek robi dla ochrony roślin

ZWIERZĘTA

Uczeń:

• Dostrzega bogactwo świata zwierząt
• Zna zwierzęta hodowane przez człowieka i zwierzęta dziko żyjące
• Jako opiekun zwierząt zna ich potrzeby i w miarę możliwości stara się je zaspokajać
• Obserwuje zwierzęta hodowane w domu, szkole lub ZOO
• Szuka w różnych źródłach informacji i ciekawostek na temat wybranych zwierząt

Uczeń:

• Rozumie znaczenie czystego powietrza dla ludzi, zwierząt i roślin.
• Zna źródła zanieczyszczeń powietrza.
• Dostrzega skutki zanieczyszczenia powietrza.
• Odczuwa potrzebę odpoczynku i rekreacji w okolicy wolnej od zanieczyszczeń powietrza.
• Zachęca innych do dbania o czystość w najbliższym otoczeniu.

WODA

Uczeń:

• rozumie znaczenie wody dla organizmów żywych.
• zbuduje listę opisującą wykorzystywanie wody w ciągu jednego dnia – ustali gdzie i w jaki sposób jest o­na marnowana.
• wie, że tę samą wodę pitną wykorzystuje się do mycia samochodów, w toaletach itp.
• zna źródła zanieczyszczania rzek.
• podejmuje świadomą decyzję o oszczędzaniu wody.
  

Propozycja wykorzystania w pracy z dziećmi serii filmów video z zakresu edukacji ekologicznej pt.„Notatnik przyrodniczy” wraz z przewodnikiem metodycznym dla nauczycieli. Filmy te inspirują do stosowania aktywizujących metod nauczania i mogą być wykorzystane do kształtowania przyjaznego stosunku do przyrody i postaw proekologicznych. Bawią i wychowują , pokazują zachowania negatywne i pozytywne ,pobudzają do refleksji , uczą dostrzegać i formułować problemy , budzą wrażliwość na potrzeby roślin i zwierząt, uczą dobrych obyczajów , które powinny obowiązywać w kontaktach z przyrodą. Główni bohaterowie to dwaj chłopcy „Mały” i „Kaktus”. Tytuły niektórych filmów: Dlaczego wielbłądy żyją na pustyni ? (apel o oszczędzanie wody), Dlaczego rak ucieka wspak, a ryby ledwo dyszą? (zatruwanie wody w rzece), Dlaczego osa lata koło nosa? (samochody zatruwające powietrze), Dlaczego z góry spadł deszczyk bury? (kwaśne deszcze), Dlaczego świat oszczędza każdy wat? (konieczność oszczędzania energii), Dlaczego choinki stroją się na święta?, Dlaczego słowik nie śpiewa?(niekorzystne skutki hałasu)

Do kasety dołączono przewodnik metodyczny dla nauczycieli, który zawiera krótką treść filmów

i scenariusze zajęć.

Wiek: dowolny

Ilość uczestników: dowolna

Miejsce: sala lub teren

Cel: nauka segregacja śmieci

Każdy z wykorzystywanych dziś przedmiotów za jakiś czas może stać się już bezużytecz­ny i będziemy musieli go wyrzucić. Nie oznacza to jednak, że wszystkie przedmioty powin­ny trafić na jedno wysypisko śmieci. Należy zawsze podjąć mądrą decyzję - co z danym śmieciem zrobić. W celu przeprowadzenia zabawy można podzielić grających na 3 - 4 oso­bowe grupki. Powinny o­ne zrobić spis rzeczy, które aktualnie posiadają (ze sobą lub wyko­rzystują na co dzień w domu). Na liście powinno znaleźć się kilkanaście różnych przedmio­tów. Zadaniem uczestników gry jest przyporządkowanie śmieci do odpowiednich kubłów: makulatura, szkło, metal, odpady niebezpieczne, kompost.

Dla młodszych można przygotować rysunki różnych odpadów, które trzeba będzie wrzu­cić do kolorowych pojemników (np. kubeczków). Wszystkich uczestników gry można po­dzielić na grupy

i zrobić konkurs prawidłowej segregacji odpadów.

Po zabawie powinna nastąpić dyskusja na temat konieczności dokonywania właściwych wyborów już w sklepie oraz o ponownym wykorzystywaniu przedmiotów i recyklingu

Wiek:dowolny
Ilość uczestników: dowolna

Miejsce: sala lub teren

Cel: uświadomienie niebezpieczeństwa związanego z przenikaniem substancji wypłukiwa­nych ze śmieci do wód gruntowych

Na kawałku bibuły lub papieru toaletowego (blisko brzegu) należy narysować atramen­tem lub rozpuszczalnym w wodzie tuszem plamę wielkości grochu. Oznacza o­na śmieci na. wysypisku. Obok innej krawędzi można narysować drugą plamę - inne wysypisko. Pozostała część bibuły to teren, na którym mieszkają ludzie, są pola uprawne, lasy, łąki. Pod wysypis­kiem jest oczywiście ziemia i woda gruntowa. Nad wysypiskiem cyrkuluje powietrze. W czasie dobrej pogody wydaje się, że wszystko jest w porządku. Następnie, używając niewielkiej ilości wody należy zasymulować deszcz, tzn. spryskać jedną z czarnych kropelek i obserwować co się stanie. Można zauważyć, że nasze "śmieci na wysypisku" nie leżą osobno i niezależnie od środowiska. Woda jest dobrym rozpuszczalnikiem i kiedy przepływa przez wysypisko, wypłukuje niebezpieczne substancje chemiczne ze śmieci i przenosi je gdzie indziej. W ten sposób środowisko zatruwane jest na dużych obszarach. Należy pamiętać, że w pobliżu wysypisk mieszkają ludzie. Co stanie się, jeśli w pobliżu wysypiska będzie przepływać rzeka? Co się dzieje, gdy padają obfite deszcze? Czy człowiek będzie miał dość bezpiecznej, przestrzeni do życia jeśli będzie coraz więcej śmieci
i wysypisk?

Wiek: 5 -12 lat

Ilość uczestników: dowolna

Miejsce: sala lub teren

Cel: przełamanie "pierwszych lodów" w grupie, kształcenie umiejętności dostrzegania poje­dynczych cech wyglądu zwierząt i roślin

Do tej zabawy trzeba przygotować obrazki zwierząt (rysunki, zdjęcia, maski) w ilości równej liczbie grających. W zależności od wieku grających, ich przygotowania oraz założonego ce­lu gry, mogą to być proste, schematyczne rysunki dobrze znanych zwierząt lub karty ilu­strujące określoną grupę np. gady chronione, rośliny lecznicze.
W drugim przypadku grę można zastosować w celu utrwalenia bądź sprawdzenia wiadomości.

Każdemu dziecku przypinamy na plecach (za pomocą agrafki) ilustrację, oczywiście nie informując "kim" dziecko jest. Zadaniem grających jest odgadnięcie swojej tożsamości po­przez zadawanie pytań, na które można odpowiedzieć wyłącznie "tak" lub "nie". Grają­cych można podzielić na pary lub też poprosić, aby spacerowali po sali czy terenie i zada­wali pytania wszystkim uczestnikom gry. Jeżeli grę stosujemy jako sprawdzenie i utrwale­nie wcześniej omawianych wiadomości, po odgadnięciu tożsamości możemy poprosić dzie­ci, aby "coś o sobie" opowiedziały (najlepiej w pierwszej osobie, co wzmacnia emocjonalny stosunek do problemu): gdzie żyją, czym się odżywiają, czego się boją (tzn. jakich mają wrogów), itd.

Potrzebne przybory:

- duży szklany stój,

- folia aluminiowa do nakrycia słoja,

- kilka kostek lodu

- zmięta gazeta.

Przebieg doświadczenia:

Do słoja wlewamy trochę wody i potrząsamy nim tak, aby zamoczyć dno i ścianki. Pozostałą wodę wylewamy. Następnie należy zapalić gazetę i umieścić na dnie słoja. Teraz zakrywamy słój folią i kładziemy na niej kostki lodu.

Obserwujmy co dzieje się z dymem unoszącym się z gazety?

Wynik doświadczenia: Dym powinien wznosić się, lecz kiedy powietrze w górnej części słoja zacznie się ochładzać, dym zmieni kierunek i zacznie opadać na dno słoika.

Wniosek: Tak tworzy się smog utrzymujący się nad miastem, gdy powietrze w górze jest chłodniejsze niż na dole.

Wiek: powyżej 10 lat

Ilość uczestników: kilka - kilkanaście osób

Miejsce: sala lub teren

Cel: rozwijanie umiejętności rozwiązywania konfliktów związanych ze środowiskiem

Niestety, ze względu na niską świadomość znaczenia stanu środowiska w codziennym życiu ludzie często podejmują działania, które nie tylko dewastują środowisko, ale równocześnie pogarszają warunki ich życia. Przykładem takich działań jest wycinanie drzew, które zacieniają balkony na osiedlach, czy uniemożliwiają postawienie nowego sklepu. Po­dobnym przykładem jest zamiana trawników na parkingi. W efekcie takiego postępowania osiedla mieszkaniowe przypominają betonową pustynię. W celu przybliżenia uczestnikom tego problemu oraz wykształcenia umiejętności roz­wiązywania konfliktów w czasie dyskusji można zasymulować opisaną niżej sytuację. Na osiedlu X, które powstało kilka lat wcześniej, doszło do wielkiej debaty mieszkańców, zwią­zanej z problemem usunięcia drzew. Brakuje na osiedlu dużego i wygodnego kompleksu handlowego, jest jedynie kilka małych sklepików. Równocześnie z powstawaniem osiedla przyszli mieszkańcy przygotowali z własnej inicjatywy i własnymi środkami mały park, który jest obecnie ulubionym miejscem zabaw dzieci, spacerów matek z wózkami i wypo­czynku starszych osób. Poprawia o­n również mikroklimat osiedla (zwiększając ilość tlenu i wilgotność, hamując wiatry, itp.). Stanowi o­n dla wielu osób, które wyjeżdżają z miasta. jedyny koniaki z żyjącą przyrodą i jej mieszkańcami (ptaki, wiewiórki, owady, itd.). Z drugiej jednak strony bardzo wielu mieszkańców narzeka na brak kompleksu handlowe­go, który w znacznym stopniu ułatwiłby życie.

Przed przystąpieniem do gry należy podzielić uczestników na grupy, np: obrońców parku, zwolenników kompleksu handlowego, grupę, która chce wyciąć drzewa ze względu na za­cienianie okien i posadzić na to miejsce trawnik, itd. Należy wybrać również przewod­niczącego zebrania. Uczestnicy otrzymują parę minut w celu przygotowania argumentacji, po czym rozpoczyna się debata.

Na tej samej zasadzie można przygotować dyskusję dotyczącą innych problemów. Jeśli problem będzie trudniejszy lub osoby biorące udział w grze nie będą z nim zaznajomione, można przygotować na kartkach kilka podstawowych argumentów, na podstawie których grający podejmą swoje role. Może to być również sposób wprowadzania nowego zagadnie­nia.

Loteryjki

1.Poznajemy zwierzęta

2.Poznajemy drzewa

• 4 września – SPRZATANIEŚWIATA

• 1 – 31 października – DNIOCHRONYPRZYRODY

• 4 – 11 października – TYDZIEŃDOBROCIDLAZWIERZĄT

• 9 – 16 października – TYDZIEŃCZYSTOŚCIWÓD

• 22 kwietnia – DZIEŃZIEMI

• 1 – 31 maja – DNILASUIZADRZEWIEŃ

• 5 czerwca – ŚWIATOWYDZIEŃOCHRONYSRODOWISKA
  
  

Odpady

Odpady powstawały nawet wtedy, kiedy nasi przodkowie żyli w jaskiniach. Były to jednak śmieci ulegające całkowitemu rozkładowi w przyrodzie (kości upolowanych zwierząt, muszle itd.)

Najważniejszy problem w dziedzinie ekologii to odpady stałe Rozwój cywilizacji i postęp techniczny sprawia, że co roku na Ziemi przybywa różnego rodzaju niebezpiecznych odpadów komunalnych ,medycznych i przemysłowych.

W ciąg roku zużywamy kilkadziesiąt miliardów baterii, które po zużyciu zwyczajnie wyrzuca się do śmietnika, a wyciekający z nich elektrolit zanieczyszcza glebę na setki lat .Miniona epoka zostawiła po sobie ponad 21 tys. ton odpadów w postaci przeterminowanych środków ochrony roślin tzw. pestycydów, które od 30 lat gromadzone w nieczynnych tunelach lub po prostu zakopywane w ziemi stanowią bombę ekologiczną. Plastikowe butelki wyrzucane na wysypisko rozkładają się 500 lat.

Co zyskujemy segregując odpady?

• 1 tona makulatury to uratowane 17 drzew.
• Zmniejszenie o ok. 50% odpadów na wysypiskach śmieci - nasze wysypiska są już w 30 – 40% zapełnione.
• Odpady są badane w laboratoriach i w zależności od ich składu chemicznego kierowane do odpowiedniego unieszkodliwiania.

Wyrzucając cokolwiek do śmietnika – najpierw pomyśl, czy nie zatruje to środowiska. A może uda się to jeszcze powtórnie wykorzystać?

W Szwajcarii 95% papieru, metali i szkła odzyskuje się z surowców wtórnych. W naszym kraju odwrotnie: aż 99,8% odpadów komunalnych trafia na wysypiska zajmując coraz więcej miejsca. O czystość naszej planety należy dbać codziennie. Zacznijmy to robić od dziś , od zaraz od tej chwili.

Rośliny

• Niektóre gatunki roślin owadożernych mogą złapać w swoją pułapkę nawet małą żabę.
• W Kanadzie miliony drzew ścina się jako surowiec dla przemysłu papierniczego. Jednak Kanadyjczycy na miejsce drzew ściętych sadzą jeszcze większą liczbę młodych drzewek.

• Niemcy tak skutecznie tępili chwasty w ogrodach, że zmniejszenie różnorodności kwitnących roślin zakłóciło równowagę ekologiczną ich kraju. Liczebność pszczół spadła o 23%.
• Pierwszą jarzyną uprawianą przez człowieka była cebula. Poletka cebuli istniały już pięć tysięcy lat temu.
• Pomidory znane są w Polsce od dwustu lat. Ale dopiero od 100 lat jada się je chętnie i to na surowo. Wcześniej większość ludzi uważała pomidora za paskudztwo, a nawet za roślinę trującą.
• Marchew znana jest od dawna. Już dwa tysiące lat temu uprawiano ją w Indiach. Ale nie do jedzenia, tylko do farbowania tkanin. Farbowała na fioletowo, bo sama też była fioletowa. Później marchew pojawiła się na naszym kontynencie. Tu miała barwę nie fioletową lecz żółtą. Marchew o barwie pomarańczowej, którą znamy dzisiaj, została wprowadzona do uprawy po raz pierwszy we Francji dwieście lat temu.
• Rumianek łagodzi podrażnienia skóry. Picie herbaty rumiankowej sprzyja zachowaniu zdrowia.
• Napar z pokrzywy można pić dla wzmocnienia i oczyszczenia organizmu. Z pokrzywy można przygotować płukanki do włosów.
• Liść babki lancetowatej można przykładać na skaleczone miejsca.

Zwierzęta

• Największe zwierzę świata - wieloryb, płetwal błękitny może zjeść dziennie 2 tony mikroskopijnych glonów.
• Najszybszym zwierzęciem lądowym jest gepard. Może rozwijać prędkość ok. 100 km/h.
• Na ziemi żyje 2 razy więcej zwierząt domowych niż ludzi.
• Co najmniej 18 gatunków zwierząt urodzonych w niewoli wróciło do życia w naturalnym środowisku. W tym 6 gatunków w momencie wypuszczenia było uznane za wymarłe. Do takich gatunków należy żubr przywrócony lasom w Polsce dzięki hodowli osobników ocalałych w ogrodach zoologicznych.
• Niektóre gatunki ryb żyjące w podwodnych jaskiniach pozbawionych światła tak się przystosowały do swego środowiska, że nie mają oczu.
• Wszystkie zwierzęta pokryte futrem linieją na wiosnę, czyli trącą puch, który przez zimę podbijał ich futra.
• W czasie ostrej zimy więcej zwierząt ginie z pragnienia niż z głodu. Ani ptaki, ani ssaki nie jedzą śniegu. Toteż znajduje się martwezwierzęta, które miały w żołądkach dość pokarmu. Zginęły z pragnienia.
• Wielbłąd pije ogromne ilości wody. Może utracić 30% płynów, a człowiek umiera gdy straci 13%.
• Ptaki potrafią nie tylko spać, stojąc na jednej nodze, ale także z jednym okiem czujnie patrzącym na świat.
• Struś ma największe oczy ze wszystkich ptaków. Mierzą po 6 cm. Tyle samo co mały koliber.
• Kiedy płastugi (ryby) są młode, mają oczy po obu stronach głowy. Gdy urosną i zaczną żyć blisko dna morza, „dolne" oko przesuwa się na górną część głowy.
• W morskich głębinach żyje kałamarnica, której jedno oko jest 4 razy większe od drugiego. Podobno służy o­no do patrzenia na głębokościach, a mniejsze oko używane jest w płytszej wodzie.
• Samice kukułek składają zwykle jaja do gniazd tych gatunków ptaków, które były ich przybranymi rodzicami.
• Najzwinniejszymi stworzeniami są karaluchy. W ciągu jednej sekundy mogą zmienić kierunek ustawienia 25 razy lub pokonać dystans l m.
• Mięśnie nóg konika polnego są małe, ale za to tysiąc razy silniejsze od ludzkich. Ten owad może skoczyć na odległość dziesięciokrotnie większą od długości swego ciała.
• Tyranozaur miał niezwykle rozwinięte mięśnie ud. Mimo, że ważył 7 ton, potrafił biec z prędkością70 km/h.

Powietrze

• Ssanie napoju przez słomkę jest możliwe dlatego, że powietrze wywiera ciśnienie na płyn.
• Generalnie większe zwierzęta potrzebują większej ilości powietrza.
• Zwierzęta ciepłokrwiste (np. kot, pies, a także człowiek), potrzebują do życia więcej powietrza niż zimnokrwiste (np. wąż, żaba).
• Podczas ciepłej pogody zwierzęta zimnokrwiste (np. żaba, wąż) oddychają szybciej, zużywając więcej powietrza.
• Każda tona spalonego węgla wytwarza ponad 2 tony dwutlenku węgla.
• Hałas to jeden z czynników wpływających na zanieczyszczenie powietrza.
• W miastach najwięcej zanieczyszczeń zbiera się na wysokości 1m od ziemi.
• Zapachy mają duży wpływ na samopoczucie człowieka.